Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt ( Bài 3)

Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt ( Bài 3)

VTVTC: Phóng sự ngắn là thể loại mũi nhọn được sử dụng phổ biến trong các chương trình Thời sự của các Đài truyền hình. Dù được sử dụng nhiều song nhiều phóng viên vẫn còn khá lúng túng vì thiếu những kiến thức, kỹ năng cần thiết để vận dụng thực hiện phóng sự ngắn. Xuất phát từ thực tiễn của ngành truyền hình, chúng tôi giới thiệu bài viết thứ ba ” Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt” của nhà báo Văn Đồng – Trưởng Phòng Bạn nghe đài & xem truyền hình, Đài Phát thanh – Truyền hình Thái Nguyên.

 Sắp xếp hình ảnh để kể câu chuyện:

Dựng hình ( montage ) là quá trình sáng tạo tác phẩm trong giai đoạn hậu kỳ và cũng là giai đoạn quan trọng, quyết định phóng sự tốt hay không. Việc sắp xếp hình ảnh để kể một câu chuyện  hay nói cách khác là nghệ thuật dựng hình muốn hiệu quả rõ ràng là không phải cứ đi quay về ngồi vào bàn dựng mới được chú ý. Trái lại, cần những hình ảnh gì để kể câu chuyện phóng sự phải được quan tâm từ khi phóng viên đi thực hiện phóng sự, thậm chí có sự chuẩn bị trước cả khi ra hiện trường thực hiện phóng sự. Khi đã có tư duy hình ảnh tốt, có ý thức về việc sử dụng hình ảnh và nắm vững nghệ thuật dựng hình thì việc dựng hình phóng sự ngắn ở khâu hậu kỳ là điều không quá phức tạp.

 Điều đáng quan tâm là hiện nay nhiều phóng viên biên tập, tức là phóng viên viết phóng sự ngắn, là những người trực tiếp dựng hình phóng sự ngắn lại ít nắm vững những kỹ xảo bàn dựng, những thủ pháp dựng hình cơ bản: dựng song hành, dựng ẩn dụ… dẫn đến từ khi viết lời bình chưa quan tâm đến khai thác tối đa khả năng dựng hình mang lại hiệu quả cho phóng sự. Điều này dẫn đến nhiều phóng sự viết chung chung, lãng phí ngay khi có thể sử dụng tốt những biện pháp nghiệp vụ làm cho phóng sự của mình tốt hơn.

 Về nguyên tắc, việc dựng hình tuân thủ bố cục cận cảnh, trung cảnh, toàn cảnh và ngược lại. Song có thực tế là hiện nay nếu tính tỷ lệ các cỡ cảnh trong một phóng sự thì tỷ lệ cảnh cận luôn là ít nhất. Lý do là nhiều phóng viên quay phim còn thiếu ý thức khai thác chi tiết, xem phóng sự có quá nhiều cảnh toàn, cảnh trung, thiếu cảnh cận và đặc tả, trong khi quên mất rằng, cái làm nên sức hấp dẫn của phóng sự ngắn là các chi tiết.

 Việc sắp xếp các hình ảnh cũng là một nghệ thuật khi chỉ với 6 hình ảnh ta đã có nhiều cách sắp xếp khác nhau mang lại những thông điệp khác nhau, hiệu quả khác nhau. Do đó, bản thân trình tự xuất hiện các hình ảnh trong phóng sự ngắn phải là quá trình có chủ đích một cách cẩn thận của phóng viên khi dựng hình phóng sự ngắn.

 

Phóng viên Quý Anh ghi hình tại thác bản Giốc

Có những nguyên tắc, những kỹ thuật dựng hình kỹ thuật viên dựng hình có thể giúp cho bạn song có một điều chắc chắn là nếu muốn dựng hình tốt cho phóng sự ngắn, phóng viên không nhất thiết phải là nhà chuyên gia về máy móc song cần biết những kỹ thuật cơ bản về dựng hình để áp dụng ngay từ khi đi làm phóng sự ngắn, chi phối trong quá trình thiết kế kết cấu phóng sự, viết lời bình cho phóng sự bởi đến khi ngồi vào bàn dựng thì coi như “ sự đã rồi”, khi ấy sẽ chỉ sáng tạo được với những gì có trong tay là quỹ hình ảnh đã quay được mà thôi.

 Âm thanh trong phóng sự ngắn:

Âm thanh trong phóng sự ngắn gồm tiếng động nền của hình ảnh, lời phỏng vấn, giọng đọc lời bình, những âm thanh khác dùng trong phóng sự. Có một thực tế khá phổ biến là khi phóng viên quá chú trọng đến hình ảnh hay ít để ý tiếng động nền của hình ảnh. Nếu biết sử dụng hợp lý âm thanh nền của hình ảnh sẽ mang lại hiệu quả sống động cho phóng sự. VD: tiếng sóng biển, tiếng sôi động chợ phiên, tiếng nước lũ, tiếng công trường… thậm chí là âm thanh của sự im lặng.

Những người quay phim vẫn được kể một câu chuyện về một nhà quay phim người Pháp khi quay phim ở Việt Nam xong đã phải cất công sang quay lại một đoạn âm thanh của sự im lặng. Đơn giản là không gian yên tĩnh ở nghĩa trang của Việt Nam với tiếng côn trùng kêu khác hẳn với âm thanh, tiếng côn trùng kêu trong sự yên tĩnh của nghĩa trang ở Pháp. Thế mới biết sự coi trọng âm thanh trong tác nghiệp nghiêm túc như thế nào. Đối với các kíp phóng viên nước ngoài tác nghiệp, luôn có người phụ trách micro thu âm thanh riêng. Bằng việc nghe được âm thanh nơi xảy ra sự kiện, phóng sự đưa người xem “ nhập cuộc”, họ được cảm thấy tiến gần sự kiện hơn.

Giọng đọc của phóng sự ngắn cũng là thực tế đáng bàn hiện nay khi phần lớn phóng sự ngắn do các phát thanh viên đọc. Rõ ràng là các phát thanh viên thể hiện rất tốt khi đọc tin tức song khi đọc phóng sự ngắn, đặc biệt là những phóng sự viết đúng quy cách phóng sự ngắn truyền hình thì thường gặp khó khăn do không hiểu hết ý đồ diễn tả của tác giả, vậy nên, lý tưởng nhất là chính phóng viên, biên tập viên tự đọc với điều kiện giọng đảm bảo tương đối, không nói ngọng hay bị tật về đọc.

  Nhân vật trong phóng sự ngắn:

Đối với phim tài liệu cần nhân vật là đương nhiên. Vậy đối với phóng sự ngắn có cần nhân vật không? Câu trả lời là có. Nhân vật chính là người dẫn dắt câu chuyện trong phóng sự. Một phóng sự hấp dẫn là khi có nhân vật, có người thật tham gia trong sự kiện. Hình ảnh nhân vật luôn xuất hiện đầu, giữa và cuối tác phẩm. Khi phát hiện ra một đề tài phóng sự người phóng viên cũng cần lựa chọn tìm nhân vật trong phóng sự của mình là ai? Đây sẽ là điểm quan trọng để khởi đầu và kết thúc phóng sự, để phóng viên kể câu chuyện mình định kể với khán giả. Việc thỉnh thoảng cho nhân vật xuất hiện trong các trường đoạn để tránh hiện tượng phóng sự “ quên” mất nhân vật hoặc khán giả “ quên” mất nhân vật.

Vậy tiêu chí nào để lựa chọn nhân vật cho một phóng sự ngắn? Trước hết nhân vật ấy phải là người biết hoặc nhân chứng sự việc, là người liên quan đến chi tiết  hay được nêu trong phóng sự. Việc có nhân vật sẽ mang lại cho phóng sự sợi dây xuyên suốt, kết nối chỉnh thể, tránh việc phóng sự trở thành những khối rời rạc được lắp ghép lại. Có nhân vật cũng làm cho phóng sự hấp dẫn hơn, chân thực hơn.

 

 Phóng viên Thu Thủy và quay phim Quý Anh – Đài PT _ TH Thái Nguyên tác nghiệp tại Cao Bằng

Thế nào là cái kết ấn tượng?

Sau khó khăn đầu tiên là tìm đường dẫn vào câu chuyện, tức là cách mở đầu phóng sự thì cách kết thúc phóng sự cũng khó khăn không kém. Khó khăn ở đây là kết thúc như thế nào để phóng sự đọng lại trong tâm trí khán giả?

Thông thường có cách kết thúc mở và đóng. Cách kết thúc mở vẫn thường được ưa dùng hơn. Kết thúc mở nghĩa là việc khép lại phóng sự không phải là chốt vấn đề đã xong mà mở ra hướng giải quyết, gợi ra sự suy ngẫm của người xem. Khi xem song một phóng sự mà sau đó người xem vẫn bâng khuâng nghĩ về nó ấy là khi phóng sự đó có chi tiết hay, thú vị hoặc xúc động, gây rung cảm cho người xem về thẩm mỹ và chắc chắn đó phải là phóng sự có cái kết tốt về mặt nghiệp vụ.

 Những nhà nghiên cứu về phóng sự truyền hình của phương Tây cho rằng phóng sự là nêu trung thực sự việc ( real), việc xem xét, đánh giá là tùy thuộc ở khán giả. Điều này đôi khi dẫn đến sự thiếu định hướng về cách thức truyền thông bởi cùng một phóng sự sẽ có nhiều quan điểm khác nhau. Do đó, cái kết phóng sự là nơi thể hiện dụng ý, định hướng của báo chí đối với khán giả.

 Vì vậy, để có cái kết ấn tượng thường dùng kết cấu vòng tròn để nhắc lại sự việc đã nêu ở phần mở đầu phóng sự song dưới dạng khác, nhấn mạnh vấn đề hơn. Nhấn mạnh có khi là một mệnh đề hoàn chỉnh, có khi là một vấn đề gợi mở. Những phóng viên sẽ không dành phần kết để nêu giải pháp, vì giải pháp là chuyện của các nhà quản lý, làm sao phóng viên nay đề cập đề tài này mai đề cập đề tài khác mà phóng sự nào cũng nêu giải pháp, cần thế nọ, cần thế kia? Rõ ràng phóng viên chỉ làm phận sự của mình là nêu vấn đề trước dư luận mà thôi. Những người làm phóng sự kinh nghiệm phương Tây cũng khuyên rằng không nên dùng cái kết dưới dạng câu hỏi như : phải chăng? Tại sao? Có lẽ? Điều này thể hiện sự mông lung của chính phóng viên. Những dạng câu như Thiết nghĩ cũng không được khuyên dùng.

 Sau đây là một vài dạng kết phóng sự ngắn gây hiệu quả mạnh:

- Phóng sự phản ánh về nạn khai thác quặng trái phép, phóng viên cầm hòn quặng trên tay và dẫn: Nếu như hòn quặng mà biết nói năng, chắc chắn nó sẽ chỉ rõ ai là thủ phạm làm thất thoát khoáng sản của nhà nước và nhân dân.

- Phóng sự Chung cư liệu có an cư với cái kết: Trong khi việc xử lý khu chung cư xuống cấp này chưa được giải quyết thì công việc thường ngày của những công nhân quản lý khu nhà vẫn là mang sào đi chọc những mảng bê tông sắp rơi trên trần nhà để tránh vữa rơi xuống dân cư phía dưới.

 - Phóng sự Những đứa trẻ vùng quặng với cái kết là bức tranh phản ánh nỗi nhọc nhằn của tuổi thơ vùng quặng.

Văn Đồng

Đài PH – TH Thái Nguyên

Posted in: Tin Tức - Sự Kiện