NGHỆ THUẬT QUAY PHIM DISCOVERY

Nhiều người vẫn nghĩ phim tài liệu, phim khoa học là ghi lại trung thực những gì xảy ra. Tuy nhiên, phong cách Discovery đòi hỏi đạo diễn ngay từ đầu phải tiên đoán, tìm hiểu mọi khía cạnh, rồi đi tìm những mẩu chuyện hay và kết nối sao cho hấp dẫn như phim truyện, có mở nút, thắt nút, cao trào… Có thể nói, cách làm phim theo phong cách Discovery là tái hiện thực tế dựa trên điều có thật, chứ không phải như cách làm của Việt Nam hiện nay là bám sát thực tế quá! 

Để có thể ghi lại được những khung hình giàu cảm xúc khiến khán giả như lạc mất hồn, như bị “thấm” vào những khung hình tuyệt đẹp và bị quấn hút bởi nội dung phim, đoàn làm phim phải lên kế hoạch, chuẩn bị từ rất lâu và dựa rất nhiều trên những kĩ thuật làm phim truyện. Đoàn làm phim cần phải biết chắc mình sẽ phải quay những gì trước khi bắt đầu, vì thế mọi thứ cần phải được vẽ thành bản phác thảo (storyboard) và dựa trên kịch bản. Nhưng điều đó liệu có thể thực hiện được khi mà đối tượng ghi hình là hàng ngàn con chim trên bầu trời, hàng đàn các loài thú dữ, hay những sinh vật bất trị dưới đáy đại dương …. Luôn luôn có những tình huống bất ngờ xảy đến khiến việc làm phim không thể thực hiện y như storyboard, chính vì vậy, để có được 1 phim tài liệu, khám phá theo kiểu Discovery thì từ công tác chuẩn bị ý tưởng, kịch bản cho tới khi thực hiện quay tiền kì phải được lên kế hoạch và tính toán rất kĩ lưỡng.

Cảnh phim Chim di trú

Trong bài viết này, tôi muốn chia sẻ và thảo luận cùng các bạn những kiến thức mà tôi đã học được để vận dụng vào làm phim theo phong cách Discovery. Chính vì vậy bài viết này chỉ chú trọng nói tới phương pháp quay phim để có được những hình ảnh như mong muốn với chất lượng tốt nhất, đảm bảo tính tự nhiên theo phong cách Discovery.

A.Điều kiện ghi hình: 

Khi tiến hành bấm máy ghi hình, chúng ta không thể tránh khỏi trường hợp phải ghi hình trong những điều kiện bất thường, khó khăn như: đêm tối, những nơi quá nóng như sa mạc hay những nơi quá lạnh như Bắc cực hoặc Nam Cực … Vậy để ghi được hình trong những điều kiện như vậy thì chúng ta cần phải lưu ý những vấn đề như sau:

1.Ghi hình trong đêm tối:

Khi tiến hành quay phim trong điều kiện này, ngoài việc sử dụng loại phim có độ nhậy sang tốt nhất mà ta có thì ta có thể kết họp với 1 trong 2 cách sau để giúp quay trong đêm tối là: Dùng tốc độ cửa trập chậm hoặc tăng thêm ánh sáng vô hình (invisible).

a.Dùng tốc độ cửa trập chậm:

Giảm tốc độ cửa trập của máy quay thì sẽ có thêm nhiều thời gian để thu ánh sáng từ những nơi khác chiếu vào, có thể là đèn đường hay là ánh đèn của một chiếc xe máy, ôtô đi qua hay ngay cả với ánh trăng ... Với chế độ cửa trập chậm, video sẽ đẹp hơn rất nhiều. Hầu hết các máy quay cầm tay camcorder hiện nay đều có chế độ cửa trập chậm.

Tuy nhiên, có thể hình ảnh thu được sẽ hơi bị giật hình và hình ảnh bị mờ vì tốc độ cửa trập chậm sẽ tăng độ rung của máy quay và lúc quay cũng là lúc đối tượng quay chuyển động. Ta không thể tránh được việc đối tượng ghi hình chuyển động bị mờ nhưng có thể giảm thiểu camera bị rung bằng cách gắn máy quay vào 1 điểm cố định hoặc giữ máy bằng hay tay và tựa người vào tường.

b.Tăng thêm ánh sáng vô hình (invisible - Ánh sang hồng ngoại):

Một cách khác mà ta có thể làm là tăng thêm ánh sáng để quay video trong không gian tối mịt. Nghe có vẻ vô lý nhưng thực tế có một số loại ánh sáng camcorder có thể nhìn thấy nhưng người quay và đối tượng được quay không thể nhìn thấy. Cụ thể, camcorder có thể nhìn thấy ảnh sáng hồng ngoại (IR) - vô hình đối với mắt thường. Hầu hết các loại động vật đều không thể nhìn thấy ánh sáng này. Do đó, để quay video trong đêm tối, ta có thể áp dụng cách này, tạo phản sáng cho đối tượng quay mà không “làm phiền” đến đối tượng được ghi hình.

Một số hãng sản xuất camcorder đã “hiểu lòng” người dùng và một vài camcorder có chế độ quay ban đêm bằng ánh sáng LED hồng ngoại (IR) tích hợp. Sony đã trang bị tính năng Super NightShot cho hầu hết máy quay của mình. Tuy nhiên, đèn IR LEC không tỏ ra hiệu quả lắm, nó chỉ chiều sáng trong khoảng cách ngắn, vài mét. Còn nếu bạn muốn hình quay thật ấn tượng thì nên dùng hẳn bộ đèn chiếu sáng IR. Đèn chiếu rời rất tiện lợi vì bạn có thể đặt nó ngay gần với vật cần quay. Một số công ty đã tự sản xuất loại đèn này, như Sony HVL-IRH2, sáng gấp đôi ánh sáng thật. Đèn này tương thích với tất cả camcorder có chức năng quay ban đêm NightShot.

Ảnh bên: Máy quay và đèn hồng ngoại 

Chỉ có điều nếu quay chế độ IR thì video sẽ chuyển sang chế độ đen trắng vì camcorder chỉ chụp lấy ánh sáng hồng ngoại chứ không thu ánh sáng màu. Nếu ta quay hình qua một cửa sổ hoặc có một bề mặt phản chiếu thì nên tắt đèn IR tích hợp trong camcorder để tránh bị lóa hình.

2.Quay phim trong điều kiện thời tiết nhiệt độ quá cao,quá lạnh hoăc mưa bão…

Thời tiết nóng, lạnh hay mưa đều có thể ảnh hưởng đến việc quay phim, ghi hình. Trong trường hợp này cần phải có những thiết bị để bảo vệ máy quay trong những điều kiện thời tiết khác nhau. Nếu thời tiết quá lạnh hãy tìm cách giữ ấm cho máy quay vì rất có thể là dầu của ống kính sẽ bị đóng bằng (đóng băng ống kính). Nếu thời tiết quá nóng thì không nên để máy ảnh trực tiếp dưới ánh nắng mặt trời. Giữ các bộ phận trong túi đựng chuyên dùng, bao đựng chống nước sẽ giúp bảo vệ tốt thiết bị ghi hình. Ta nên gắn kính lọc, sử dụng để bảo vệ ống kính.

B.Phương pháp ghi hình: 

Thông thường, chúng ta vẫn chia làm 2 phương pháp ghi hình là: Phương pháp ghi hình lộ máy và phương pháp ghi hình giấu máy. Bên cạnh 2 thủ pháp ghi hình nói trên, chúng ta còn áp dụng 1 vài thủ pháp ghi hình đặc biệt kiểu như ghi từng hình, ghi tốc độ chậm hoặc ghi tốc độ nhanh…

a.Phương pháp quay lộ máy:

Phương pháp quay phim này được sử dụng khi mà đối tượng ghi hình đã quen với sự tồn tại của máy quay, không bị ảnh hưởng gì bởi các cá nhân, thiết bị ghi hình hay nói cách khác là chúng ta có thể làm chủ và sắp xếp được mọi thứ.

Khi này thì mọi đối tượng ghi hình đều thoải mái, sinh hoạt rất tự nhiên trước ống kính máy quay và lúc đó chúng ta chỉ việc chọn cho mình những góc máy tốt nhất để có được những hình ảnh tuyệt vời, không chê vào đâu được!

Tuy nhiên không phải lúc nào ta cũng gặp những đối tượng ghi hình “dễ bảo” như vậy. Ví dụ như trong bộ phim tài liệu “Chim di chú” của điện ảnh Pháp, để quay được những cảnh phim thơ mộng và gần đến như vậy thì buộc ta phải tiến gần với đàn chim để ghi hình chúng trong suốt quá trình đàn chim di chuyển. Vậy vấn đề đặt ra là làm thế nào để tiếp cận với chúng, làm cho chúng quen với sự tồn tại của đoàn làm phim, của các thiết bị phuc vụ công tác quay phim, ghi hinh…

Để giải quyết vấn đề này thì đoàn làm phim đã tìm cách nuôi và huấn luyện chúng, tạo cho chúng thói quen sinh hoạt bên cạnh sự tồn tại của con người và mọi thứ thiết bị và làm quen ngay cả với các thiết bị ghi hình đặc biệt như máy bay, tàu lượn, kinh khí cầu, tàu thủy, robot …

Khi đã tạo được thói quen cho bầy chim rồi thì các nhà quay phim có thể thỏa sức ghi hình, quay phim và sáng tác theo ý mình ở mọi nơi như trên mặt đất,dưới nước, trên mặt hồ hay kể cả trên trời… 

b.Phương pháp quay giấu máy:

Cách quay phim này thường được sử dụng trong các trường hợp như khi những con vật hung dữ, 1 bầy thú hoang dã, những đối tượng khó có thể lại gần chúng mà quay hoăc do địa hình không thuận lợi. Trong những trường hợp này thì các nhà quay phim thường sử dụng phương pháp như giấu máy quay tại 1 nơi kín đáo để ghi hình hoặc là dùng ống kính siêu tele, đứng cách xa đối tượng ghi hình để ghi lại các cảnh cần thiết (phương pháp ghi hình đối tượng tại viễn cảnh).

Khi tiến hành quay đói tượng ở viễn cảnh thì chúng ta cần phải lưu ý 1 số vấn đề như sau : 

Độ mù của không khí:

Điều này ảnh hưởng lớn tới chất lượng của hình ảnh quay được. Trong điều kiện độ mù quá lớn thì thậm chí ta còn không ghi nổi được hình ảnh cần thiết!

Chiều cao của đối tượng ghi hình:

Trước khi quay ta cần phải nắm rõ được chiều cao của đối tượng ghi hình để tính toán được khoảng cách nhận thấy, sau nữa là tỉ lệ hợp lí của chủ thể trong khuôn hình.

Khi sử dụng ống kính tele hay siêu tele thì Khoảng cách càng xa, tiêu cự càng lớn, kích thước và trọng lượng ống kính càng lớn vì vậy rất bất tiện khi sử dụng. Dể khác phục diều này thì ống kính siêu tele thường được chế tạo theo nguyên lí thấu kính – gương phản chiếu.

Thủ pháp ghi hình đặc biệt:

Có 2 thủ pháp ghi hình đáng nói ở đây chính là thủ pháp quay từng hình và quay tốc độ nhanh.

Để có được hình ảnh một bông hoa nở trong vòng 5,6 giây như ta vẫn thấy trên màn ảnh ti vi thì các nhà quay phim đã phải ghi hình bông hoa đó trong suốt quá trình nó nở. Quá trình này có thể là vài giờ, cũng có thể lên đến vài chục giờ!

Vậy các nhà quay phim đã làm thế nào để quay được những hình ảnh như thế này? Không lẽ họ cứ phải đứng mãi đó và nhìn chằm chằm vào bông hoa hay sao?! Mà nếu họ cứ đứng suốt như thế thì liệu có loại máy quay nào có hộp chứa băng đủ lớn để ghi lại được toàn bộ quá trình đó hay không?! Xin thưa với các bạn là làm gì có loại máy quay nào như thể! Và cũng chẳng có nhà quay phim nào cú đứng một chỗ và nhìn lien tục vào bông hoa trong suốt quá trình nó nở cả. Trong trường hợp này, người ta sử dụng phương pháp ghi từng hình, họ sẽ tính toán được là sau bao lâu thì ghi một hình để có hiệu quả tốt nhất mà khi xem, hình ảnh vẫn “mượt”, không tạo cảm giác dật hình đối với khán giả. Để biết được cách tính toán này thì mời các bạn ghé thăm trường Đại Học Sân Khấu Điện Ảnh Hà Nội vào 1 buổi học của môn Quay Kĩ Xảo – Quay Đặc Biệt do NQP-NSƯT Phạm Thanh Hà giảng dạy.

Một điều lưu ý với các bạn là khi quay từng hình thì tuyệt đối phải cố định vị trí máy quay và ổn định về ánh sáng nếu không hình ảnh sẽ không còn “mượt mà” như mong muốn!

*. Đối lập với quay từng hình là phương pháp quay tốc độ nhanh, nghĩa là quay nhiều hơn 24 hình trên 1 giây. Hình ảnh thu được khi sau khi làm chậm sẽ cho những hiệu quả kỳ thú. Ví dụ như hình dòng rượu vang chảy vào ly, các tia lửa bắn ra khi ta cắt thanh sắt, hay hình ảnh một con Ếch nhảy, ong vôc cánh hay các ngôn ngữ tốc độ kỳ thú khác ….

Để thực hiện được các cảnh quay tốc độ cao theo ý muốn thì phải tính toán chính xác tốc độ chuyển động của chủ thể ghi hình, từ đó xác định tố độ máy quay cho phù hợp.

Đối với người quay phim Discovery, đam mê là lòng nhiệt tình chưa đủ, việc nắm rõ các nguyên tắc quay phim và có đầy đủ thiết bị hỗ trợ sản xuất là điều vô cùng quan trọng. Để có được những kiến thức giúp chúng ta hoàn thành tốt công việc thì không còn cách nào khác ngoài việc phải đi học và cập nhật thêm thông tin công nghệ. Mỗi người trong chúng ta cần tự trang bị cho mình một vốn kiến thức đủ để có thể đáp ứng được những nhu cầu, đòi hỏi của khán giả và trên hết, chúng ta nên hết sức khắt khe với bản thân vì nếu chỉ bằng lòng với gì đã có thì nay mai thôi, ta sẽ là người lạc hậu.

Lê Quang Lâm

Ảnh Đích Đến

Posted in: Quay Phim