Ánh sáng trong quay phim

Những chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm của những người làm nghề luôn là những điều quý giá dành cho những người làm nghề truyền hình. Xin trân trọng giới thiệu bài viết ” Ánh sáng trong quay phim” của đạo diễn Nguyễn Ngọc Chiến

Đạo diễn Nguyễn Ngọc Chiến ( Đứng giữa )

1. Có người nói ánh sáng là cây bút vẽ trong tay nhà quay phim, cũng có người nói ánh sáng là bảng pha màu, có người khẳng định ánh sáng là sinh mạng của nghệ thuật quay phim, không có ánh sáng thì không có phim….Dù thế nào đi nữa nghệ thuật quay phim chính là nghệ thuật dùng ánh sáng để tạo nên hình ảnh và vai trò quan trọng của ánh sáng trong quay phim là điều không cần phải nghi ngờ. Nguồn sáng ngoài chức năng chính còn là một yếu tố để diễn tả cái đẹp của sự sống, cái thần của con người, nội dung của phim…

* Về cơ bản có 5 dạng ánh sáng sau: 

- Nguồn sáng chủ,còn gọi là ánh sáng tạo hình:

Chiếu sáng cho toàn bộ bối cảnh, giúp ta quan sát được nhân vật, có cường độ chiếu sáng mạnh nhất, tạo ra độ tương phản cao. Hợp với trục máy camera khoảng 45 độ –>75 độ, hợp với tầm nhìn của nhân vật, thường đánh tản

- Nguồn sáng phụ, còn gọi là ánh sáng điều chỉnh : 

Làm giảm bóng đổ trên khuôn mặt nhân vật, có cường độ chiếu sáng nhỏ hơn ánh sáng chủ, có thể tản hoặc tụ tùy theo gương mặt. Hợp với trục máy góc từ 25 độ–>45 độ 

- Nguồn sáng viền (ven), còn gọi là nguồn sáng ngược hoặc nguồn sáng chếch ngược: 

Chiếu vào phía sau đối tượng (tóc, vai..). Tạo ra đương viền trang trí, tách nhân vật ra khỏi phông, là ánh sáng tụ, hợp với phông theo phưong đứng góc 60– >70 độ, đặt đối diện với ánh sáng chủ. 

- Nguồn sáng phông nền, còn gọi la ánh sáng khung cảnh:

Chiếu sáng cho phông , tạo chiều sâu ngoài ra còn có nguồn sáng hiệu quả, còn gọi là ánh sáng điều chỉnh. 

Đây cũng là 5 phương pháp sử dụng ánh sáng chủ yếu. Trong thưc tế quay phim còn có nhiều cách sử dụng ánh sáng hơn…

2. Chiếu sáng hiệu quả nội đêm: 

- Tỉ lệ ánh sáng giữa bề mặt và hậu cảnh phải có độ tương phản lớn, tối thiểu tỉ lệ là phông 1:3 hoặc 4 

- Tỉ lệ trên bề mặt tối thiểu là 1:2 

Đặt đèn:

Độ cao của đèn tùy thuộc vào thời điểm và ánh sáng hiện thực, căn cứ thêm vào hướng chuyển động của đối tượng. Đèn phụ nhiều giải pháp, có thể trùng với trục máy, có thể 50 độ –>70 độ, phụ thuộc vào ánh sáng hiện thực bối cảnh.

*Ngoại đêm: 

Dùng gam màu chủ đạo là xanh nhạt, màu lạnh ..

3. Chiếu sáng hiệu quả nội ngày:

- Tỉ lệ ánh sáng bề mặt và phông là 1:1 

- Tỉ lệ ánh sáng trên bề mặt tối thiểu là 1:2 Đèn phụ cắm trùng trục máy đến đối tượng.

4. Ngoại ngày Kết hợp ánh sáng tự nhiên với ánh sáng nhân tạo tạo ra ánh sáng hiện thực theo nguyên tắc thì căn cứ vào ánh sáng hiện thực để từ đó đi đến quyết định sử lí ánh sáng. Thông thường trong 1 đoàn làm phim cần có chuyên gia lo riêng về ánh sáng. Một số ý kiến còn cho rằng chính người phụ trách ánh sáng là người thổi hồn vào cho bộ phim, vì một cảnh vật xấu xí khi được chiếu sáng bỗng bừng lên sức sống. 

- Chuyên viên ánh sáng thường cầm theo thiết bị đo sáng để tính toán với các đơn vị như : 

+ nhiệt độ Kenvin + độ Lux + cường độ Lumen + hay độ tương phản Candela.

Tác nghiệp

5. Ngoài ánh sáng mặt trời và các tấm phản quang, chuyên viên ánh sáng còn sở hữu rất nhiều loại đèn khác nhau, mà về cơ bản có đèn chính, đèn phụ phủ thêm, đèn chiếu phông, hay đèn đánh ngược từ phía sau => Đây cũng chính là 4 nguồn sáng cơ bản dùng trong điện ảnh, nhưng đạo diễn có thể quyết định giảm bớt hay tăng thêm, hoặc thay đổi góc chiếu đèn để thể hiện ý đồ muốn thể hiện. Thông thường các tấm phản quang và tấm lọc sáng còn chia thành hai loại, dùng để tạo cảm giác ánh sáng ngoài trời hay trong nhà, buổi sáng hay buổi tối. 

Một vài vi dụ để chúng ta hình dung : 

*Ác quỉ 

- Nguồn sáng chính thường chiếu từ phía trước vào mặt diễn viên. Nếu nguồn sáng này chiếu chếch từ dưới lên sẽ khiến mặt cô diễn viên xinh đẹp trở thành hung thần ác quỉ trong phim kinh dị. (Nhất là trong phim kinh dị Mĩ) => Các bạn có thể thử bằng cách bật đèn pin chiếu từ dưới cằm lên mặt rồi xem lại mình trong gương phản chiếu. 

*Thiên thần 

- Ngược lại với cách chiếu đèn từ dưới lên là chiếu từ trên xuống. Nếu làm thử các bạn sẽ có cảm giác người trong gương trông giống như là thiên thần với ánh sáng tỏa dần từ trên tóc xuống hai bên và ra xung quanh. 

- Theo lối quay phim truyền thông thì sử dụng nguồn sáng tự nhiên luôn được ưu tiên hàng đầu tuy nhiên <=> Đối với cách sử dụng ánh sáng theo lối hiện đại, khi xem phim, khán giả sẽ không có cảm giác và không nhận ra có ánh sáng nhân tạo chiếu vào. Họ sẽ tin rằng đó là nguồn sáng tự nhiên, nguồn sáng thật. Có nghĩa là nếu ở trong một căn phòng, ánh sáng có thể đến từ một nguồn nào đó, chẳng hạn như một ngọn đèn hay từ một cánh cửa sổ mở. Điện ảnh một số nước cũng có xu hướng sử dụng ánh sáng tự nhiên, đặc biệt là trong những đại cảnh. Họ có thể thêm một chút ánh sáng nhân tạo để cảnh đậm sắc hơn, hoặc tôn tính cách nhân vật được mạnh mẽ hơn việc làm này vẫn không làm khán giả nghĩ rằng đó là ánh sáng giả… Tóm lại ánh sáng chiếu vào nhân vật phải phù hợp với bối cảnh, phải đạt hiệu quả cao nhất, nếu ánh sáng được chiếu quá cụ thể thì người xem sẽ bị thu hút bởi bối cảnh mà ko chú ý đến nhân vật và cảnh đó xem như hỏng, cảnh phải tôn vinh nhân vật…. Ngoài ra tránh tránh lạm dụng quá nhiều ánh sáng dẫn đến tình trạng ”chói lóa ” vì nếu có quá nhiều ánh sáng rọi vào hậu cảnh thay vì phải chiếu sáng chủ thể…

Nếu không lưu ý điều này, thì đoạn phim ngập tràn ánh sáng mà gương mặt chủ thể thì tối sầm..

Nguyễn Ngọc Chiến

Read more »

Cách sử dụng đèn trong studio

Ánh sáng quyết định chụp ảnh. Đây là bài về ánh sáng studio trong thể loại chụp ảnh chân dung được Lavender chia sẻ . Tác giả dùng đèn studio để minh họa các hướng sáng, nguồn sáng đơn và nguồn sáng kép, kết hợp nhiều nguồn sáng cho một đối tượng đồng thời. Qua bài cơ bản này, khi chụp ngoài trời, ngoại cảnh hoặc ở bất cứ hoàn cảnh nào khác, bài viết này cũng là kiến thức cơ bản về ánh sáng để các bạn có thể ứng dụng.

Giới thiệu các đèn cơ bản với ánh sáng phòng chụp chân dung

1- Đây là nguồn sáng đèn background. 

Đó là chiếc đèn có mục đích chiếu sáng vùng hậu cảnh và sẽ giúp nổi khối chủ thể hoặc tạo vùng viền chủ thể (ven). Đèn này cũng giúp bạn đánh mất bóng đổ vào hậu cảnh nếu có. Bạn đặt đèn chiếu xéo góc vào hậu cảnh, nền phía sau.

Ảnh chỉ đánh đèn background

2 - Đây là nguồn sáng tóc, hay gọi là đèn tóc.

Nó thường được đặt cao hơn chủ thể và phía sau chủ thể đánh góc cao đánh xéo hướng sáng xuống tóc. Đèn này giúp tạo cho hình ảnh có bộ tóc mượt, khỏe và ấn tượng hơn. Có người gắn softbox cho cả đèn này, nhưng thường thấy là một softbox dạng tổ ong để ánh sáng tản đều và mềm; kèm theo softbox tổ ong là có một số kính màu nếu bạn muốn ven tóc lên màu vàng, đỏ, xanh… tùy ý. 

3 - Đây là nguồn sáng “kicks”,

Tạo một vùng sáng nào đó muốn nổi bật hơn trên chủ thể, thường người ta đánh vào dãi tóc; góc sáng có khi chéo hoặc nghịch lại đối diện với nguồn sáng của đèn chính. Nguồn sáng nghịch này làm cho vùng tóc sáng lên và nguồn sáng đèn chính gặp dãi sáng này sẽ tạo cho mái tóc mẫu rõ nét 

Ảnh chỉ đánh đèn kicks

Nhiều người kinh nghiệm khuyên dùng đèn này đánh ven lên mặt nếu chụp mẫu nam, để lấy vùng sáng bộ râu, đường trán xuống mũi, nhưng với mẫu nữ thì họ lại khuyên tránh đánh đèn này vào khuôn mặt, vùng vai, vùng ngực…

4 - Sau đây là nguồn sáng chính.

Nguồn sáng này trực diện với khuôn mặt hoặc góc chiếu nguồn sáng tròn trĩnh nhất với vùng sáng đủ cho chủ thể. Chỉ có nó là nguồn sáng chính. Nó tạo nguồn sáng rộng và mềm nếu bạn dùng softbox tản và lọc sáng. Hoặc nó sẽ tạo ánh sáng chát mạnh thẳng vào chủ thể khi bạn dùng softbox phản chiếu hình cầu.

Ảnh chỉ đánh đèn chính (key light)

5 - Nguồn sáng fill.

Đây là nguồn sáng thường đặt đàng sau máy chụp và chiếu đủ sáng vùng chụp. Nguồn sáng này cũng có mục đích giúp ống kính nhận ra chủ thể và lấy nét. Nguồn sáng này sẽ phải đảm bảo vừa đủ thấy chi tiết trong ảnh. Nguồn sáng này chiếu thằng vào mặt mẫu. Ánh sáng đèn này yếu hơn từ 2 – 3 stops so với đèn chính.

Nguồn sáng Fill 

Và, đây là hình ảnh cuối cùng khi tất cả các đèn trên được đánh đồng thời. Một kiểu pose truyền thống với mẫu nữ nghiêng đầu làm dáng đấy!

Trên tóc lên ven vừa đủ mềm mại; ánh sáng phần mặt mẫu không bị đổ bóng, tạo khối phần mũi; dãi tóc lên chi tiết nhưng vẫn mượt; hậu cảnh tách khối chủ thể không bị bẹt, dính mẫu với hậu cảnh. Đó là những ý cơ bản! 

Toàn cảnh setup đèn như sau:

* Một đèn phía sau đánh sáng hậu cảnh.

* Một đèn đánh tóc.

* Một đèn kicks vùng sáng muốn lên chi tiết nổi bật.

* Một đèn fill sáng toàn cảnh vừa đủ.

* Một đèn từ góc trái được định vị là ánh sáng chính.

Bài cơ bản cho người bắt đầu. Mời các bạn tiếp tục bổ sung.

Chúc các bạn có nhiều ảnh đẹp!

Theo Vua Nhiếp Ảnh

Read more »

20 kỹ thuật chụp ảnh chân dung (Phần 1)

Phần lớn những kỹ thuật này là dành cho nhiếp ảnh số (digital photography), tuy nhiên nó vẫn dựa trên nhiếp ảnh kinh điển. KỸ THUẬT 1: Camera setting. KỸ THUẬT 2: Outdoor Lighting.

Quan điểm nhiếp ảnh của tôi gồm có 3 phần: 

1. Thu nhập dữ liệu tốt (capturing good data): Phần này liên quan đến kỹ thuật chụp (ánh sáng, posing, bố cục, góc chụp, timing).

2. Biến dữ liệu thành thông tin (post-processing): Phần này liên quan đến kỹ thuật phòng tối. Những kỹ thuật cần thiết trong Photoshop để điều chỉnh ánh sáng, màu sắc, và độ tương phản. 

3. Trình bày thông tin: Phần này liên quan đến in ấn, online, framing, special effect...

KỸ THUẬT 1: Camera setting.

Để bảo đảm có dữ liệu tốt và chụp với hiệu quả cao thì việc đầu tiên là phải chọn những "setting" sau đây chính xác: file format, color space, ISO setting, white balance, exposure, color temparature, auto focus point, metering mode, và lens.

Tôi cho rằng các bạn xử dụng từ medium tới high-end camera, nghĩa là có những setting nêu trên. Tôi xin lần lượt thảo luận từng phần một.

1. File format: Nếu bạn chọn white balance và color temperature đúng thì xin bạn tự tin và mạnh dạn chụp "JPEG large". Với format này, bạn đã có đủ chất lượng (quality) để chuẩn bị "edit" trong PS. Bản thân tôi đã từng chụp Canon EOS D30 (3 MegaPixel) và sau đó dùng kỹ thuật PS để phóng lớn đến 20-by-30 inches mà nhìn vẫn rỏ nét. Hơn nữa, portrait photographer thường phải chụp với số lượng lớn, nếu như chụp RAW thì không chứa dược nhiều lắm trên memory card và nếu bạn có máy tính "chậm" thì sẽ mất nhiều thì giỏ upload, chỉnh white balance, color temperature, convert thành JPEG, những việc này làm giảm hiệu năng của người chụp.

2. Color space: Chọn Adobe RGB hơn là sRGB, vì sRGB dành cho Internet, còn RGB dùng cho mọi trường hợp. Nếu bạn chụp RGB rồi sau đó quyết định dùng cho Internet thì bạn chỉ có việc "compress" nó lại trong PS là xong.

3. ISO setting: chọn ISO cao nhất mà máy của bạn có thể "chịu dược" mà không bị "noise". Thông thường thì ISO thấp cho kết quả tốt hơn, nhưng những máy sau này như Canon EOS 20D có thể chụp đươc ỏ ISO setting 400 mà vẫn không bị "noise". Tận dụng sự tiến bộ này, bạn có thể để tốc độ chụp cao và cố định (1/125s) để bắt máy chọn khẩu độ lớn (trương hợp chụp hệ thống TV, tức là bạn chọn tốc độ, để máy chọn khẩu độ). Lý do chụp tốc độ nhanh là vì trong khi chụp chân dung, bạn phải di chuyển nhiều và điều khiển model cùng lúc nên rất dễ bị run máy.Hơn nữa với ISO setting cao và tốc độ cao, ta luôn được khẩu độ lớn (điều này cần thiết để có chiều sâu ảnh trường hẹp, cần thiết cho portrait).

4.White Balance: Yếu tố này quyết định đến "tông" màu (lạnh, nóng, neutral). Hầu hết các máy đều có auto, nhưng ta nên để đúng theo trường hợp (coi manual của máy bạn để biết rõ hơn).

5. Exposure: Với TV auto setting không phải lúc nào ta củng có "perfect exposure". Luôn luôn kiểm tra histogram để xem hình có bị over hay under exposure hay không.

Nhìn vào histogram, nếu ta thấy có một vạch đen dài dọc bên phải của biểu đồ, có nghĩa là vùng đó bị "blown-out" (mất chi tiết). Tương tự như vậy, nếu có một vạch đen dọc bên trái có nghĩa là hình bị mất chi tiết trong vùng tối. (Nếu bạn dùng máy Canon, bấm nút info bạn sẽ thấy histogram hiện lên, những vùng mất chi tiết nó sẽ chớp chớp trên họa đồ)

Over Exposure: mất chi tiết nơi vùng sáng

Under Exposure: mất chi tiết nơi vùng tối

Để khắc phục, ta dùng exposure compensation. Tằng lên hay giảm đi để cân bằng ánh sáng lại (Xem camera manual của bạn để coi cách chỉnh).

6. Color temperature:

Trời nắng (sunny daylight outdoors): khoãng 5200 K

Trong bóng râm (shaded areas outdoors): khoãng 7000 K

Trời mây, trời buồn ãm đạm, hay lúc mặt trời lặn: khoãng 6000K

7. Auto Focus Point: Trong chân dung bạn chỉ cần 1 focus point là đủ rồi (Canon 10D có 7 focus point). Khi chụp luôn luôn lấy điểm focus là con mắt (con mắt là cửa sổ của tâm hồn mà :lol:

8. Metering Mode: Chọn Partial Metering hay Center Weighted Metering Mode đặc biệt là khi chụp close up hay khi background quá sáng. Chọn Evaluative Metering khi backgorund đẹp.

9. Lenses: Trong khi chụp chân dung thì điều khiển model (communication) đóng một phần RẤT là quan trọng, nên chụp tele từ 70mm đến 135 mm là lý tưởng nhất. Nếu ta chụp kính dưới 50 mm, thì ta phải đứng gần, điều này làm cho model mất tự nhiên (người ta rất nhạy cảm khi bị ống kính dí sát vào người). Nếu ta chụp kính quá hẹp như tele 300 mm thì ta phải "hét" lên thì model mới biết mình muốn cái gì :LOL:

Nói chung là ránG giữ một khoảng cách làm việc (working distance) mà mình và model cảm thấy thoải mái.

Phần này rất là "boring" nhưng rất là quan trọng. Vấn đề là bạn phải hoàn toàn hiểu biết camera của mình vì trong khi làm việc bạn chỉ tập trung hết thời giơ để quan sát ánh sáng, điều khiền model "posing", và "communication".

KỸ THUẬT 2: Outdoor Lighting.

Những ánh sáng thường gặp khi chụp ngoài trời là:

1. Trời mây (Cloudy day): Đây là ánh sáng lý tưởng nhất để chụp chân dung. Đây là loại ánh sáng tãn (diffused light), do mặt trời bị "block" bởi mây nên ánh sáng rất nhẹ, tuy nhiên da model sẽ bị "tái" nên cần được chỉnh mầu lại trong PS. Với loại ánh sáng này, bạn không phải lo lắng nhiều về vị trí chụp. Đứng đâu chụp củng ăn tiền hết á.

Ảnh này mình chụp ở Utah trong một ngày trời đầy mây.

Evaluating metering, fill flash.

2. Trong râm (shade): Nếu ngoài trời quá nắng thì tìm bóng râm để chụp. Nếu chụp dưới tàn cây thì coi chưng ánh sánh đi qua kẽ lá sẽ tạo nhừng khoãng lỗ chỗ trên mặt chủ đề :( . Nếu chụp dưới hàng hiên thì tìm một cái tường nào đó mà mó có màu đồng nhất (càng ít màu càng tốt). Như vậy bạn đã có mốt dạng "studio ngoài trời" với ánh sáng phản chiếu tư ngoài nắng vào trong bóng râm.

Hình này được chụp dưới hàng hiên của một nhà kho trong một ngày rất rất nắng. Ánh sáng phản chiếu làm cho model bị ám vàng (yellow cast).

Evaluating Metering, fill flash.

3. Ánh sáng mạnh (Hard Light): Ánh sáng này thương là buổi trưa khi mặt trời ở trên đỉnh đầu. Ánh sáng này rất gắt (harsh) nên tạo shadow rất mạnh trên mặt của chủ đề. Khi chụp, nhớ để mặt của chủ đề trong bóng mát và coi chưng ánh sáng đổ vào mắt model tạo nên 2 cái lỗ sâu hoắm (shadow over eye sockets) :lol:

Nói chung ánh sáng này nên tránh vì làm cho model nhăn nhó, mồ hôi nhễ nhại. Chỉ chụp khi không tìm được bóng mát nào chung quanh.

Ảnh này được chụp dùng Center Weight Metering, không flash. Zoom sát vào mặt chủ đề, dùng TV setting, đo sáng, khóa setting lại, zoom ra rồi chụp. (khẩu độ 11, tốc độ 1/125, ISO setting 100). Dùng reflector. Set up kỹ thế vậy mà vẫn bị "blown out" ở tay. (Too bad, hic hic hic)

Một cách khác để đối phó với ánh sáng mạnh là chụp close-up. Trong trường hợp này, để mặt của chủ đề chiếm phần lớn diện tích của hình để loại bỏ đi phần background quá sáng.

Một dạng ánh sáng mạnh nữa là những ngày tuyết. Mặc dù trời đầy mây nhưng mặt đất phủ đẩy tuyết trắng nên ánh sáng phản chiếu rất mạnh. Trong trương hợp như vậy "cưởng bức" model mặc đồ "màu mè" . Chụp với Center Weigh Metering. Cái khó là da của model sẽ bị tái

Hình này được chụp ở Michigan, model bị lạnh tê tái. Da đâu được hồng như thế nếu không có PS

4. Ánh sáng nhẹ (soft light): Đây là dạng ánh sáng lý tương nhất để chụp chân dung. Thường là xế chiều khi mặt trời xuống thấp. Ánh sáng nhẹ đến nỗi mà ta có thể nhìn vào mặt trời mà không bị nhíu mắt 

Sau đây là 3 cách dùng ánh sáng nhẹ:

Chụp thuận nắng: Mặt trời trước mặt model. Đo sáng vùng hightlight.

Nếu hướng nắng đi vuông góc với góc chụp: Chụp theo kiểu Profile để làm nổi bật phần mặt (frontal face). Dùng flash để phủ nhẹ phần bên hông.

Nếu mặt trời đối diện camera (back lighting) thì ánh sáng sẽ làm nên vùng hight light chung quanh chủ đề. Vì ánh sáng này thấp, nhơ chận tia sáng đi thẳng vào ống kính, nếu không sẽ bị một lớp "mù" phủ lên hình.

5. Ánh sáng hắt: Đây là dạng ánh sáng đặc biệt tương đối mạnh vì nó dội tư ngoài sáng vào trong tối (hay râm). Chụp thể loại này nên dùng center weighted metering.

Dạng 1: Khi ánh sáng hắt vào từ 2 bên (dưới cái pier, cầu, láng). Mặc dù ánh sáng đi vào tư 1 phía nhưng củng có 1 phần ánh sáng ngược lại do phản chiếu. Ví dụ như ảnh sau đây, nguồn sáng từ bên phải nhưng ta vẫn thấy 1 ít ánh sáng hightlight ở bên trái.

Dạng 2: Khi ánh sáng hắt vào từ bên trên (trong 1 cái hẻm với 3 hay 4 phía bị cản ánh sáng bởi nhửng tòa nhà cao tầng). Chụp loại này thương để mặt chủ đề hơi cuối về phía trước để ánh sáng không bị rơi vào mặt. Nên tận dụng ánh sáng này để hightlight tóc đòng thời dùng flash để fill phần mặt.

Ảnh này chụp trong 1 cái hẻm cụt ở New York (3 chiều bị cản ánh sáng, và chiều còn lại củng bị cản bởi 1 tòa nhà cao tầng khác). Bạn có thể thấy ánh sáng từ phía trên hightlight tóc và lưng của chủ đề. Flash được dùng làm ánh sáng chính (key light).

Dạng 3: Window Lighting. Đây là dạng thường gặp nhất trong 3 dạng khi ánh sáng hắt vào từ cửa sổ. Tùy theo ánh sáng mạnh hay nhẹ mà để chủ đề đứng gần hay xa cửa sổ, nếu cần thì dùng một tấm màng (curtain) để cản bớt ánh sáng lại. Chụp loại này thì lấy focus con mắt ở gần cửa sổ và đo sáng phần hightlight để không bị blown-out.

Ảnh này được chụp high contrast để làm nổi bật character lines. Ánh sáng từ cửa sổ là nguồn sáng chính (key light).

Ảnh này được chụp kết hợp với ánh sáng đèn vàng ở trong nhà. Ánh sáng từ cửa sổ dùng để hightlight phần mặt bên phải của em bé.

T. Nói chung, ánh sáng ngoài trời thay đổi rất là nhanh, nên trong khi chụp phải biết thay đổi camera setting của minh cho phù hợp với điều kiện ánh sáng. Luôn luôn xác định cho được đâu là nguồn sáng chính. "Position" chủ đề sao cho có những vùng hightlight và shadow để gây đươc cảm giác không gian 3 chiểu.

Ảnh này, trên mặt chủ đề thể hiện đươc 4 vùng ánh sáng khác nhau. Vùng sáng nhất là 1, hơi sáng là 2, trung bình là 3, và vùng shadow là 4.

Nguồn tin: Sưu tầm

Read more »

Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt ( Bài cuối)

Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt ( Bài cuối)

VTVTC: Phóng sự ngắn là thể loại mũi nhọn được sử dụng phổ biến trong các chương trình Thời sự của các Đài truyền hình. Dù được sử dụng nhiều song nhiều phóng viên vẫn còn khá lúng túng vì thiếu những kiến thức, kỹ năng cần thiết để vận dụng thực hiện phóng sự ngắn. Xuất phát từ thực tiễn của ngành truyền hình, chúng tôi giới thiệu bài viết thứ tư, bài viết cuối trong loạt bài ” Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt” của nhà báo Văn Đồng – Trưởng Phòng Bạn nghe đài & xem truyền hình, Đài Phát thanh – Truyền hình Thái Nguyên.

Thao tác “ nâng tầm” phóng sự:

 Đây là thao tác quan trọng song ít được chia sẻ, lý do là không ít phóng viên giữ bí quyết nghề nghiệp riêng, ít muốn chia sẻ. Lý do nữa là không dễ để nâng tầm phóng sự nếu phóng viên không tạm rời xa chi tiết mà có cái nhìn rộng hơn, khái quát vấn đề mình phản ánh trong mối tương quan với lĩnh vực, với phạm vi địa lý ( tỉnh, cả nước), với tình hình thời sự trong nước và quốc tế dựa trên “ phông kiến thức” sẵn có của mình. Để sử dụng tốt thao tác này đòi hỏi lao động quá khứ của phóng viên, tức là lượng tri thức được tích lũy và sự nhạy bén nghề nghiệp.

Phóng viên Thanh Nga và Thành Trung Đài PT – TH Thái Nguyên ghi hình tại hiện trường

Việc phát hiện sợi dây liên hệ giữa cái cụ thể với cái tổng thể, cái của địa phương với tác dụng tuyên truyền toàn quốc, cái chi tiết trong lịch sử và sợi dây tác dụng trong hiện tại v.v. không phải tự nhiên có mà là kết quả của quá trình rèn luyện tư duy, sự nhạy bén trong tư duy. Giống như “ dao càng mài càng sắc”, phóng viên càng sử dụng tốt thao tác này sẽ trưởng thành, và trong nhiều trường hợp, tầm vóc nghề nghiệp của phóng viên hơn nhau cũng là ở chi tiết cuối cùng quan trọng này. Rất nhiều phóng viên trẻ nhanh nhạy, phát hiện nhiều đề tài hay nhưng thiếu kinh nghiệm trong thao tác này dẫn đến phóng sự chưa hấp dẫn, chưa hay, rất đáng tiếc.

 Nâng tầm ở đây không phải nhằm làm cho phóng sự quan trọng hóa, ngược lại đó là việc liên hệ giữa sự việc đơn lẻ mà phóng sự đề cập với bối cảnh, với tổng thể, là quan hệ giữa cái riêng và cái chung, qua đó, vấn đề phóng sự phản ánh không dừng lại ở một địa phương, lĩnh vực mà hướng đến trở thành mối quan tâm của số đông và đây cũng là thủ pháp làm cho phóng sự thực hiện đúng tính chất báo chí của mình. Thao tác này thường dùng ở phần kết của phóng sự ngắn.

Qua ví dụ sau đây sẽ sáng rõ hơn về thủ pháp mà trong chuyện “bếp núc” nghề nghiệp gọi là thao tác nâng tầm của phóng sự ngắn.

Phóng sự Chung cư liệu có an cư phản ánh sự xuống cấp của khu nhà dành cho công nhân.

Thao tác nâng tầm ở phần kết là : Trong 30 năm qua, những công nhân nơi này đã đóng góp tích cực cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa của một thị xã công nghiệp. Trong khi đó họ vẫn chưa thể an cư tại chính nơi ở của mình. Đây là dạng mâu thuẫn, là quan hệ giữa một khu nhà ở một địa phương với một vấn đề lớn hơn, chăm lo cho đời sống của chính những người công nhân đang đóng góp cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nói cách khác phóng sự đặt ra vấn đề: Những công nhân đóng góp cho sự phát triển của xã hội nhưng chính họ lại chưa nhận được sự quan tâm.

Phóng sự Làng nhặng và nhà máy chết phản ánh dự án nhà máy xử lý chất thải trị giá 34 tỷ đồng được đầu tư nhưng không hiệu quả, nhà máy đóng cửa, máy móc han gỉ, rác thải không được xử lý gây ô nhiễm.

Thao tác nâng tầm ở phần kết là: Trong khi Chính phủ đang chỉ đạo quản lý chặt chẽ chi tiêu công, khi nền kinh tế đang bị tác động của suy thoái kinh tế thế giới, từng đồng vốn chi cho đầu tư phát triển đều đáng quý thì dự án với hàng chục tỷ đồng lãng phí này thực sự là bài học đắt giá về công tác quản lý đầu tư. Cách kết này là liên hệ giữa cái cá biệt với tổng thể, giữa sự việc đơn lẻ mà phóng sự đề cập với tình hình thời sự đang diễn ra ở thời điểm phản ánh. Cách kết như vậy mang lại giá trị thông tin cao, tính định hướng báo chí của tác phẩm và cũng thể hiện rõ nhãn quan báo chí của nhà báo.

Qua những ví dụ trên phần nào đã giải thích về một trong những thủ pháp nghề nghiệp mà các phóng viên sử dụng khi kết thúc tác phẩm phóng sự ngắn truyền hình, nói cách khác là việc nâng tầm của phóng sự ngắn.

 Viết lời giới thiệu cho phóng sự ngắn:

 Giống như một bài báo viết, lời giới thiệu, đoạn sa – po bài viết có tác dụng quan trọng, nó giống như việc quảng bá, mời gọi sự chú ý vào tác phẩm. Lời giới thiệu hay lời dẫn của Biên tập viên, phát thanh viên trước khi phát một phóng sự ngắn rất quan trọng. Một phóng sự được làm cẩn thận nhưng lời dẫn sơ sài, kém hấp dẫn sẽ không phát huy giá trị tác phẩm. Lời giới thiệu có thể là chỉ giới thiệu đầu hoặc có cả giới thiệu mở đầu và lời dẫn khi kết thúc phóng sự.

 Lời dẫn cần phản ánh khái quát nhất bối cảnh tình hình và những chi tiết quan trọng mà phóng sự đề cập, dẫn dắt người xem đến với phóng sự sắp phát sóng. Lời dẫn không nên quá dài, chỉ nên ngắn gọn và đủ ý. Thông thường lời dẫn do phóng viên viết phóng sự dự thảo còn lời dẫn khi phát sóng trong chương trình thời sự do biên tập viên chỉnh lý, hoàn thiện trong tương quan chương trình Thời sự, với nhãn quan của biên tập viên sao cho hay nhất.

 Cũng cần tránh những lời dẫn chung chung, lối mòn. Tốt nhất, mỗi phóng sự nên cố gắng tìm cho mình một lời dẫn riêng, từ những cái riêng như thế sẽ làm cho tổng thể chương trình Thời sự đa dạng, phong phú, mặt khác làm cho phóng sự có bản sắc riêng, không nhạt nhòa trong cái chung mà có dấu ấn riêng có.

 Rà soát và tự duyệt lần cuối tác phẩm:

 Sau khi dựng hình phóng sự ngắn xong đây là thao tác bắt buộc và quan trọng. Trong khi viết, khi đọc, khi dựng rất có thể phóng viên sẽ mải sa vào chi tiết thú vị hoặc tâm đắc nào đó mà quên chú ý đến âm thanh, lời bình, sắp xếp hình ảnh chưa hợp lý. Đây là điều thường gặp. Vì thế, khi đã dựng xong phóng sự, phóng viên nên dành ít phút xem lại chỉnh thể tác phẩm với tư cách tác giả và tư cách khán giả. Khi xem lại cần chú ý lời bình, âm thanh, các kỹ sảo hình ảnh đã hợp lý chưa? Đánh chữ họ tên, số liệu, cắt phỏng vấn có sai sót không? Tiết tấu hình dựng phù hợp với đặc trưng loại phóng sự ngắn chưa? Ví dụ: Phóng sự phản ánh thiên tai, hỏa hoạn, sự cố mới xảy ra có tiết tấu hình nhìn chung là nhanh, hình ảnh 3 giây / hình, đối với phóng viên phương Tây đôi khi hình ảnh này ngắn hơn, dưới 3 giây / hình và các videoclips, phóng sự thường có tiết tấu khá nhanh, đối với phóng sự về đề tài nhân đạo, lịch sử, văn hóa lại cần tiết tấu hình chậm hơn, có thể 4 giây / hình.

 Việc rà soát lần cuối phóng sự ngắn cho phép phát hiện những sai sót và xử lý kịp thời. Đây là lúc cần sự tĩnh tâm, bình tĩnh và tỉnh táo nhất để vừa nghe, vừa xem, vừa cân nhắc về bố cục, hình ảnh, âm thanh. Do đó, đây là thời điểm làm việc tập trung cao độ trước khi hoàn tất tác phẩm phóng sự ngắn.

 Làm thế nào để rèn luyện kỹ năng làm phóng sự ngắn truyền hình:

 Bất cứ phóng viên nào cũng mong muốn mình trở thành phóng viên giỏi, thực hiện nhiều phóng sự hay, hấp dẫn. Đó là mong muốn hoàn toàn chính đáng. Tuy nhiên, để thực hiện lại không hề đơn giản, đòi hỏi ý chí và sự kiên trì rèn luyện. Chỉ có số ít phóng viên có sự mẫn cảm đặc biệt, nhạy bén đặc biệt có thể tiến triển nhanh còn đa số đều phải lao động một cách nghiêm túc, trải nghiệm và tự rút kinh nghiệm mới có thành công.

 Sau đây có thể là một vài bí quyết tham khảo từ những phóng viên phương Tây và cả những phóng viên trong nước có nhiều kinh nghiệm với thể loại phóng sự ngắn truyền hình.

Thường xuyên xem TV

 Việc xem TV thường xuyên, đặc biệt là chương trình Thời sự trong nước và quốc tế là cách tự học nghiêm túc, dễ thực hiện, nhất là khi có đa dạng các kênh truyền hình như hiện nay. Tuy nhiên, sẽ là lãng phí thời gian nếu như bạn xem TV với tư cách một khán giả.

 Trái lại cần xem TV, xem các chương trình Thời sự với tư cách một đồng nghiệp, xem cách chọn đề tài, cách dẫn hiện trường, xem kết cấu phóng sự, lời bình phóng sự, cách khai thác chi tiết trong phóng sự, cách triển khai câu chuyện, cách phỏng vấn, cách kết thúc phóng sự… Tóm lại, là cần xem và tự phân tích, rút tỉa kinh nghiệm cho mình.

Phỏng vấn tại hiện trường của Phóng viên Ngọc Linh và Thành Trung

Tự chấm điểm:

           Nên có một cuốn sổ tay nhỏ, tự lập bảng chấm điểm cho các phóng sự của mình khi phát sóng trên TV. Có bốn thang điểm: Đề tài, hình ảnh, âm thanh, kết cấu phóng sự với mỗi loại 5 điểm, tổng điểm tối đa cả bốn tiêu chí là 20 điểm. Điều này khiến bạn giống như giám khảo khi chấm tác phẩm truyền hình. Tự chấm điểm cho mình, rồi rút kinh nghiệm và liên tục theo dõi diễn tiến của của bảng điểm theo thời gian. Sự nghiêm túc này có ý nghĩa luôn nhắc nhở bạn phải cố gắng và rèn luyện từng nội dung của bảng chấm điểm trong thực tế nghề nghiệp.

Tên Phóng sự	Đề tài  / 5 điểm	Hình ảnh/  5 điểm	Âm thanh/ 5 điểm	Kết cấu/ 5 điểm	Tổng cộng
PS…
PS…

Bảng điểm theo dõi quá trình thực hiện các phóng sự ngắn trong tháng

Nghiên cứu tài liệu, trao đổi kinh nghiệm:

Với sự trợ giúp của internet bạn dễ dàng có thể truy cập vào phần hướng dẫn nghiệp vụ của các hãng tin lớn như Reuters, CNN, hay Trung tâm đào tạo của Đài Truyền hình Việt Nam VTV. Đây là nguồn tài liệu phong phú. Ngoài ra, tủ sách báo chí của Nhà xuất bản Thông tấn với hàng loạt Sách về báo chí phương Tây là nguồn tài liệu tin cậy. Bên cạnh đó, việc trao đổi kinh nghiệm, học hỏi từ các đồng nghiệp cũng là cách tốt để nâng cao kỹ năng làm phóng sự ngắn truyền hình.

Dựng và hoàn thiện phóng sự – công đoạn cuối để có phóng sự ngắn tốt

Để thực hiện một tác phẩm báo chí nói chung, một tác phẩm phóng sự ngắn truyền hình nói riêng với sự dồn nén thông tin cao trong phạm vi thời lượng có hạn, dưới ba phút đòi hỏi nhiều kỹ năng nghề nghiệp. Những chia sẻ nêu trên hy vọng phần nào giúp các phóng viên trẻ tham khảo và tháo gỡ những băn khoăn khi tác nghiệp đối với một thể loại tưởng như dễ vì quá phổ biến song lại cũng rất khó là phóng sự ngắn truyền hình./.

Văn Đồng

Đài PT – TH Thái Nguyên

Read more »

Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt ( Bài 3)

Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt ( Bài 3)

VTVTC: Phóng sự ngắn là thể loại mũi nhọn được sử dụng phổ biến trong các chương trình Thời sự của các Đài truyền hình. Dù được sử dụng nhiều song nhiều phóng viên vẫn còn khá lúng túng vì thiếu những kiến thức, kỹ năng cần thiết để vận dụng thực hiện phóng sự ngắn. Xuất phát từ thực tiễn của ngành truyền hình, chúng tôi giới thiệu bài viết thứ ba ” Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt” của nhà báo Văn Đồng – Trưởng Phòng Bạn nghe đài & xem truyền hình, Đài Phát thanh – Truyền hình Thái Nguyên.

 Sắp xếp hình ảnh để kể câu chuyện:

Dựng hình ( montage ) là quá trình sáng tạo tác phẩm trong giai đoạn hậu kỳ và cũng là giai đoạn quan trọng, quyết định phóng sự tốt hay không. Việc sắp xếp hình ảnh để kể một câu chuyện  hay nói cách khác là nghệ thuật dựng hình muốn hiệu quả rõ ràng là không phải cứ đi quay về ngồi vào bàn dựng mới được chú ý. Trái lại, cần những hình ảnh gì để kể câu chuyện phóng sự phải được quan tâm từ khi phóng viên đi thực hiện phóng sự, thậm chí có sự chuẩn bị trước cả khi ra hiện trường thực hiện phóng sự. Khi đã có tư duy hình ảnh tốt, có ý thức về việc sử dụng hình ảnh và nắm vững nghệ thuật dựng hình thì việc dựng hình phóng sự ngắn ở khâu hậu kỳ là điều không quá phức tạp.

 Điều đáng quan tâm là hiện nay nhiều phóng viên biên tập, tức là phóng viên viết phóng sự ngắn, là những người trực tiếp dựng hình phóng sự ngắn lại ít nắm vững những kỹ xảo bàn dựng, những thủ pháp dựng hình cơ bản: dựng song hành, dựng ẩn dụ… dẫn đến từ khi viết lời bình chưa quan tâm đến khai thác tối đa khả năng dựng hình mang lại hiệu quả cho phóng sự. Điều này dẫn đến nhiều phóng sự viết chung chung, lãng phí ngay khi có thể sử dụng tốt những biện pháp nghiệp vụ làm cho phóng sự của mình tốt hơn.

 Về nguyên tắc, việc dựng hình tuân thủ bố cục cận cảnh, trung cảnh, toàn cảnh và ngược lại. Song có thực tế là hiện nay nếu tính tỷ lệ các cỡ cảnh trong một phóng sự thì tỷ lệ cảnh cận luôn là ít nhất. Lý do là nhiều phóng viên quay phim còn thiếu ý thức khai thác chi tiết, xem phóng sự có quá nhiều cảnh toàn, cảnh trung, thiếu cảnh cận và đặc tả, trong khi quên mất rằng, cái làm nên sức hấp dẫn của phóng sự ngắn là các chi tiết.

 Việc sắp xếp các hình ảnh cũng là một nghệ thuật khi chỉ với 6 hình ảnh ta đã có nhiều cách sắp xếp khác nhau mang lại những thông điệp khác nhau, hiệu quả khác nhau. Do đó, bản thân trình tự xuất hiện các hình ảnh trong phóng sự ngắn phải là quá trình có chủ đích một cách cẩn thận của phóng viên khi dựng hình phóng sự ngắn.

 

Phóng viên Quý Anh ghi hình tại thác bản Giốc

Có những nguyên tắc, những kỹ thuật dựng hình kỹ thuật viên dựng hình có thể giúp cho bạn song có một điều chắc chắn là nếu muốn dựng hình tốt cho phóng sự ngắn, phóng viên không nhất thiết phải là nhà chuyên gia về máy móc song cần biết những kỹ thuật cơ bản về dựng hình để áp dụng ngay từ khi đi làm phóng sự ngắn, chi phối trong quá trình thiết kế kết cấu phóng sự, viết lời bình cho phóng sự bởi đến khi ngồi vào bàn dựng thì coi như “ sự đã rồi”, khi ấy sẽ chỉ sáng tạo được với những gì có trong tay là quỹ hình ảnh đã quay được mà thôi.

 Âm thanh trong phóng sự ngắn:

Âm thanh trong phóng sự ngắn gồm tiếng động nền của hình ảnh, lời phỏng vấn, giọng đọc lời bình, những âm thanh khác dùng trong phóng sự. Có một thực tế khá phổ biến là khi phóng viên quá chú trọng đến hình ảnh hay ít để ý tiếng động nền của hình ảnh. Nếu biết sử dụng hợp lý âm thanh nền của hình ảnh sẽ mang lại hiệu quả sống động cho phóng sự. VD: tiếng sóng biển, tiếng sôi động chợ phiên, tiếng nước lũ, tiếng công trường… thậm chí là âm thanh của sự im lặng.

Những người quay phim vẫn được kể một câu chuyện về một nhà quay phim người Pháp khi quay phim ở Việt Nam xong đã phải cất công sang quay lại một đoạn âm thanh của sự im lặng. Đơn giản là không gian yên tĩnh ở nghĩa trang của Việt Nam với tiếng côn trùng kêu khác hẳn với âm thanh, tiếng côn trùng kêu trong sự yên tĩnh của nghĩa trang ở Pháp. Thế mới biết sự coi trọng âm thanh trong tác nghiệp nghiêm túc như thế nào. Đối với các kíp phóng viên nước ngoài tác nghiệp, luôn có người phụ trách micro thu âm thanh riêng. Bằng việc nghe được âm thanh nơi xảy ra sự kiện, phóng sự đưa người xem “ nhập cuộc”, họ được cảm thấy tiến gần sự kiện hơn.

Giọng đọc của phóng sự ngắn cũng là thực tế đáng bàn hiện nay khi phần lớn phóng sự ngắn do các phát thanh viên đọc. Rõ ràng là các phát thanh viên thể hiện rất tốt khi đọc tin tức song khi đọc phóng sự ngắn, đặc biệt là những phóng sự viết đúng quy cách phóng sự ngắn truyền hình thì thường gặp khó khăn do không hiểu hết ý đồ diễn tả của tác giả, vậy nên, lý tưởng nhất là chính phóng viên, biên tập viên tự đọc với điều kiện giọng đảm bảo tương đối, không nói ngọng hay bị tật về đọc.

  Nhân vật trong phóng sự ngắn:

Đối với phim tài liệu cần nhân vật là đương nhiên. Vậy đối với phóng sự ngắn có cần nhân vật không? Câu trả lời là có. Nhân vật chính là người dẫn dắt câu chuyện trong phóng sự. Một phóng sự hấp dẫn là khi có nhân vật, có người thật tham gia trong sự kiện. Hình ảnh nhân vật luôn xuất hiện đầu, giữa và cuối tác phẩm. Khi phát hiện ra một đề tài phóng sự người phóng viên cũng cần lựa chọn tìm nhân vật trong phóng sự của mình là ai? Đây sẽ là điểm quan trọng để khởi đầu và kết thúc phóng sự, để phóng viên kể câu chuyện mình định kể với khán giả. Việc thỉnh thoảng cho nhân vật xuất hiện trong các trường đoạn để tránh hiện tượng phóng sự “ quên” mất nhân vật hoặc khán giả “ quên” mất nhân vật.

Vậy tiêu chí nào để lựa chọn nhân vật cho một phóng sự ngắn? Trước hết nhân vật ấy phải là người biết hoặc nhân chứng sự việc, là người liên quan đến chi tiết  hay được nêu trong phóng sự. Việc có nhân vật sẽ mang lại cho phóng sự sợi dây xuyên suốt, kết nối chỉnh thể, tránh việc phóng sự trở thành những khối rời rạc được lắp ghép lại. Có nhân vật cũng làm cho phóng sự hấp dẫn hơn, chân thực hơn.

 

 Phóng viên Thu Thủy và quay phim Quý Anh – Đài PT _ TH Thái Nguyên tác nghiệp tại Cao Bằng

Thế nào là cái kết ấn tượng?

Sau khó khăn đầu tiên là tìm đường dẫn vào câu chuyện, tức là cách mở đầu phóng sự thì cách kết thúc phóng sự cũng khó khăn không kém. Khó khăn ở đây là kết thúc như thế nào để phóng sự đọng lại trong tâm trí khán giả?

Thông thường có cách kết thúc mở và đóng. Cách kết thúc mở vẫn thường được ưa dùng hơn. Kết thúc mở nghĩa là việc khép lại phóng sự không phải là chốt vấn đề đã xong mà mở ra hướng giải quyết, gợi ra sự suy ngẫm của người xem. Khi xem song một phóng sự mà sau đó người xem vẫn bâng khuâng nghĩ về nó ấy là khi phóng sự đó có chi tiết hay, thú vị hoặc xúc động, gây rung cảm cho người xem về thẩm mỹ và chắc chắn đó phải là phóng sự có cái kết tốt về mặt nghiệp vụ.

 Những nhà nghiên cứu về phóng sự truyền hình của phương Tây cho rằng phóng sự là nêu trung thực sự việc ( real), việc xem xét, đánh giá là tùy thuộc ở khán giả. Điều này đôi khi dẫn đến sự thiếu định hướng về cách thức truyền thông bởi cùng một phóng sự sẽ có nhiều quan điểm khác nhau. Do đó, cái kết phóng sự là nơi thể hiện dụng ý, định hướng của báo chí đối với khán giả.

 Vì vậy, để có cái kết ấn tượng thường dùng kết cấu vòng tròn để nhắc lại sự việc đã nêu ở phần mở đầu phóng sự song dưới dạng khác, nhấn mạnh vấn đề hơn. Nhấn mạnh có khi là một mệnh đề hoàn chỉnh, có khi là một vấn đề gợi mở. Những phóng viên sẽ không dành phần kết để nêu giải pháp, vì giải pháp là chuyện của các nhà quản lý, làm sao phóng viên nay đề cập đề tài này mai đề cập đề tài khác mà phóng sự nào cũng nêu giải pháp, cần thế nọ, cần thế kia? Rõ ràng phóng viên chỉ làm phận sự của mình là nêu vấn đề trước dư luận mà thôi. Những người làm phóng sự kinh nghiệm phương Tây cũng khuyên rằng không nên dùng cái kết dưới dạng câu hỏi như : phải chăng? Tại sao? Có lẽ? Điều này thể hiện sự mông lung của chính phóng viên. Những dạng câu như Thiết nghĩ cũng không được khuyên dùng.

 Sau đây là một vài dạng kết phóng sự ngắn gây hiệu quả mạnh:

- Phóng sự phản ánh về nạn khai thác quặng trái phép, phóng viên cầm hòn quặng trên tay và dẫn: Nếu như hòn quặng mà biết nói năng, chắc chắn nó sẽ chỉ rõ ai là thủ phạm làm thất thoát khoáng sản của nhà nước và nhân dân.

- Phóng sự Chung cư liệu có an cư với cái kết: Trong khi việc xử lý khu chung cư xuống cấp này chưa được giải quyết thì công việc thường ngày của những công nhân quản lý khu nhà vẫn là mang sào đi chọc những mảng bê tông sắp rơi trên trần nhà để tránh vữa rơi xuống dân cư phía dưới.

 - Phóng sự Những đứa trẻ vùng quặng với cái kết là bức tranh phản ánh nỗi nhọc nhằn của tuổi thơ vùng quặng.

Văn Đồng

Đài PH – TH Thái Nguyên

Read more »

Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt ( Bài 2)

Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt ( Bài 2)

VTVTC: Phóng sự ngắn là thể loại mũi nhọn được sử dụng phổ biến trong các chương trình Thời sự của các Đài truyền hình. Dù được sử dụng nhiều song nhiều phóng viên vẫn còn khá lúng túng vì thiếu những kiến thức, kỹ năng cần thiết để vận dụng thực hiện phóng sự ngắn. Xuất phát từ thực tiễn của ngành truyền hình, chúng tôi giới thiệu bài viết thứ hai ” Để có một phóng sự ngắn truyền hình tốt” của nhà báo Văn Đồng – Trưởng Phòng Bạn nghe đài & xem truyền hình, Đài Phát thanh – Truyền hình Thái Nguyên.

Phỏng vấn trong phóng sự: Đây là điểm nhiều phóng viên trẻ còn khó khăn. Đôi khi người ta dễ nhầm lẫn việc phỏng vấn lấy thông tin và phỏng vấn để sử dụng trong phóng sự ngắn. Các sách báo chí đều hướng dẫn rằng phóng viên khi tác nghiệp nên sử dụng câu hỏi mở để khai thác thông tin. Điều này hoàn toàn đúng. Đối với truyền hình cũng vậy, khi làm phim tài liệu, khi phỏng vấn, tọa đàm tại trường quay cũng vậy. Song khi thực hiện phóng sự ngắn lại khác. Những phóng viên các kênh truyền hình tin tức lớn thường hỏi câu hỏi mở để khai thác thông tin làm phim hoặc ghi chép vào sổ tay. Điều gì sẽ xảy ra nếu cả phóng sự chỉ có 1’30’’ mà cần ba phỏng vấn và ít nhất một lời dẫn hiện trường trong khi người trả lời phỏng vấn nói dài? Rõ ràng là cần hỏi để người trả lời đi thẳng vào vấn đề chính.

             Điều quan trọng cũng được nhiều nhà báo phương Tây khuyên dùng là khi phỏng vấn trong quá trình thực hiện phóng sự ngắn hãy cố gắng phỏng vấn quan điểm của người được hỏi trước vấn đề mà phóng sự đề cập. Như ví dụ trong phóng sự về khu dân cư xuống cấp nêu trên, phóng viên sẽ thay vì hỏi người dân thấy khu dân cư của mình xuống cấp thế nào sẽ hỏi người dân anh thấy chất lượng cuộc sống ở đây tốt hay không? Hỏi như vậy phóng viên sẽ lấy được thông tin mà khán giả quan tâm là thái độ của người liên quan đối với vấn đề phóng sự đang đề cập và nhận được một câu trả lời ngắn, dễ cắt gọt khi dựng hình, tránh được câu trả lời dài.

Phóng viên Thanh Bình Đài Phát thanh – Truyền hình Thái nguyên dẫn tại hiện trường

                Một điều quan trọng được lưu ý là lời phỏng vấn của nhân vật càng ngắn càng tốt. Một ví dụ điển hình, khi có một vụ nổ bom ở Trung Đông, phóng viên hỏi một người dân, anh ta giơ hai tay lên trời và nói: Khủng khiếp quá! Ý kiến trích dẫn chỉ ngắn như vậy nhưng lại rất tuyệt vời khi chỉ ba chữ mà đã phản ánh rõ quan điểm của nhân vật trước vấn đề mà phóng sự đang phản ánh. Đây vẫn là ví dụ kinh điển về việc thu được lời trả lời phỏng vấn ngắn nhất và hay nhất trong phóng sự ngắn thời sự.

              Khi dựng hình, điều tối kỵ là không được cắt gọt ý kiến phỏng vấn, điều này sẽ mang lại cảm giác về sự thiếu chân thực. Việc dùng chớp trắng khi cắt ghép ý kiến phỏng vấn lại càng không thể bởi không có lý do gì lại có hiện tượng chụp ảnh khi phỏng vấn. Đây cũng là những điều nhiều phóng sự ngắn đang gặp phải hiện nay. Trong trường hợp hãn hữu, nếu ghép ý kiến thì cánh tốt nhất là hãy trám hình ảnh sự việc phóng sự đang phản ánh, nhằm che đậy việc ghép ý kiến.

           Nghĩ cách đặt câu hỏi đôi khi còn khó hơn là tìm câu trả lời. Câu hỏi thế nào sẽ có câu trả lời tương xứng, nói cách khác, khi xem một phóng sự, những người có kinh nghiệm chỉ cần nghe ý kiến phỏng vấn có thể đoán được phóng viên đã hỏi câu hỏi như thế nào? Đôi khi, đối với những đề tài khó,  đối với phỏng vấn những đối tượng khó bộc lộ quan điểm, cố gắng che giấu chính kiến của mình trước vấn đề phóng viên nêu thì dạng câu hỏi khiêu khích cũng được khuyên dùng.

              Tương tự, như ví dụ trên, khu dân cư xuống cấp do lỗi của chủ đầu tư xây nhà kém chất lượng, khi phóng viên phỏng vấn, chủ đầu tư cố tình lảng tránh trách nhiệm, một câu hỏi thông minh sẽ là: Người dân cho rằng doanh nghiệp đang lẩn tránh trách nhiệm về chất lượng công trình, ông nghĩ sao về ý kiến này? Đối với dạng câu hỏi khiêu khích thường người được phỏng vấn sẽ bị cảm xúc chi phối mạnh tới lý trí, dễ xúc động và thể hiện cái tôi, cái suy nghĩ thật của mình vốn đang bị lý trí cố gắng che đậy, từ đó phóng viên dễ đi tìm tới cái chân thực đang bị che lấp. Và để dùng tốt dạng câu hỏi này cũng đòi hỏi bản lĩnh của phóng viên.

              Bản thân việc sử dụng các phỏng vấn trong phóng sự ngắn, trình tự xuất hiện các nhân vật, các ý kiến cũng thể hiện quan điểm của chính tác giả khi thực hiện phóng sự. Trong tác nghiệp, thông thường theo quy luật có ba phỏng vấn được sử dụng trong phóng sự ngắn. Theo quy luật của trí nhớ, phỏng vấn thứ ba sẽ để lại dấu ấn sâu đậm nhất đối với người xem, do đó ý kiến người phỏng vấn cuối cùng bao giờ cũng có giá trị quan trọng nhất trong phóng sự. Do đó, đây là ý kiến phản ánh rõ nhất dụng ý của tác giả.

Phóng viên Văn Đồng và quay phim Triệu Thuần phỏng vấn tại Lũng Cú – Hà giang

            Tương tự, trong ba ý kiến phỏng vấn của phóng sự về khu dân cư xuống cấp, người thứ nhất nói sống ở đây rất khổ, người thứ hai nói nguyên nhân do công trình kém chất lượng, người thứ ba nói Doanh nghiệp xây dựng không phải trốn tránh trách nhiệm trước sự việc mà cần có đánh giá toàn diện để có giải pháp. Trong trường hợp này ý kiến thứ ba có vai trò quan trọng nhất vì nó sẽ đọng lại trong trí nhớ khán giả nhiều hơn cả. Nếu theo trình tự phỏng vấn trên ta sẽ có phóng sự: An cư nhưng vẫn bất an phản ánh sự việc chậm được giải quyết. Ngược lại, nếu sắp xếp theo hướng đổi phỏng vấn thứ nhất thay vị trí của phỏng vấn thứ ba, khi người dân phản ánh sống ở khu dân cư này rất khổ ở cuối phóng sự ta sẽ có phóng sự: Bất an ở khu chung cư phản ánh nỗi khổ của cư dân khu dân cư xuống cấp, chưa có sự quan tâm vào cuộc của cơ quan nào. Như vậy, có thể thấy việc sắp xếp trình tự xuất hiện các ý kiến phỏng vấn là thao tác có chủ đích của người thực hiện phóng sự, nói cách khác, đây là bàn tay nghề nghiệp của phóng viên ẩn phía sau phóng sự ngắn.

  Kết cấu phóng sự ngắn dạng vòng tròn:

Có nhiều dạng kết cấu để lựa chọn khi thực hiện một phóng sự ngắn truyền hình. Tuy nhiên, dạng kết cấu vòng tròn là loại được nhiều phóng viên truyền hình hay dùng bởi tính hiệu quả của nó. Thế nhưng, để nắm vững và sử dụng thủ pháp này khi kết cấu phóng sự ngắn lại thực sự đòi hỏi tay nghề cao của phóng viên, bởi nếu không thuần thục, sẽ phản tác dụng, làm giảm hiệu quả của phóng sự ngắn.

 Tương tự như ví dụ đã nêu, nếu phóng sự phản ánh sự xuống cấp của khu dân cư với hình ảnh mở đầu gây xúc động là cảnh một gia đình đang ăn cơm phía trên đầu họ là trần nhà nứt toác thì cảnh cuối của phóng sự phóng viên sẽ cố ý đưa người xem trở lại với hình ảnh đầu tiên, chi tiết đầu tiên này kèm theo câu kết mang tính hàm xúc cao như: Trong khi vấn đề chưa được giải quyết thì những người trong gia đình ông A, bà B vẫn hàng ngày sống trong sự thấp thỏm, ăn không ngon, ngủ không yên bởi ngôi nhà xuống cấp. Hay, Những khúc mắc trong quá trình lập dự án tái định cư là chuyện những  nhà quản lý đang phải bàn, còn những giây phút sum họp bình yên nhất của gia đình ông A, bà B vẫn

đang chênh vênh trước hiểm nguy đổ nhà bất cứ lúc nào!

Dạng kết cấu vòng tròn thực ra là việc láy lại trong tâm trí người xem về hình ảnh, chi tiết đã được chọn lọc kỹ, đề cập từ đầu phóng sự. Tác động láy như vậy khiến người xem nhớ lại vấn đề phóng sự đã phản ánh, mặt khác, nhấn mạnh có chủ ý của tác giả muốn gửi đến người xem một thông điệp sâu sắc qua phóng sự ngắn. Tuy nhiên, việc sắp đặt kết cấu vòng tròn cần có sự chọn lọc chi tiết đắt, có lời bình hợp lý. Cùng hình ảnh, hoặc cùng chi tiết giữa hình ảnh đầu phóng sự và cuối phóng sự song dứt khoát lời bình, chi tiết ở cuối phóng sự phải thể hiện sự khác biệt, phải mang “ sức nặng” của phóng sự, tránh chung chung, giảm hiệu quả của thủ pháp này khi sử dụng.

   Ngừng, nghỉ trong các trường đoạn ( Pause ):

              Thông thường người xem truyền hình sẽ tập trung cao độ ở lời dẫn của biên tập viên khi xem phần giới thiệu phóng sự và phần đầu phóng sự. Dần dần sự chú ý sẽ giảm dần, cộng với sự “ mệt mỏi ” của sự tập trung. Để duy trì sự chú ý của người xem rõ ràng là cần có những khoảng trống trong phóng sự để nghỉ thay vì người xem vừa phải xem, vừa phải nghe lời bình liên tục. Trong phóng sự ngắn nên có những trường đoạn “ nghỉ ”, tức là không có lời bình, khi ấy sẽ là những chi tiết đắt nhất, những hình ảnh xúc động và âm thanh phù hợp được nâng tiếng nền.

                Trong phóng sự ví dụ trên về khu dân cư xuống cấp có thể có những phân đoạn “ nghỉ ” khi người dân chọc những mảng vữa nứt trên trần đang nứt cho rơi xuống để tránh rơi vào người phía dưới, tăng âm thanh nền những khối vữa rơi và không có lời bình sẽ mang lại hiệu quả tác động mạnh về sự xuống cấp của khu dân cư đến người xem hơn là phóng viên ra sức mô tả sự xuống cấp bằng lời bình khi bản thân hình ảnh, âm thanh đã có sức mô tả quá tốt. Hoặc trôi hình kèm âm thanh nhân viên Ban quản lý khu nhà cầm loa đi  thông báo những vị trí nhà nguy hiểm cần tránh xa, trong

trường hợp này đoạn ngừng nghỉ này có hiệu quả cao trong phóng sự mà không cần thiết có bất cứ lời bình nào.

 Khai thác chi tiết để có một phóng sự hấp dẫn:

Trong phóng sự ngắn thời sự việc khai thác chi tiết có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Một phóng sự hay được làm nên bởi các chi tiết đắt, người xem cũng sẽ không thể nhớ hết cả phóng sự mà chỉ nhớ một vài chi tiết trong phóng sự, như vậy đã là phóng sự thành công. Thông thường trong một phóng sự có một vài chi tiết người phóng viên lựa chọn, sắp đặt theo thứ tự kịch tính tăng dần của các chi tiết. Chi tiết hay nhất, mâu thuẫn lớn nhất thường được sắp đặt ở phía sau. Cũng có trường hợp ngược lại, dạng viết tin theo hình tháp ngược, chi tiết hấp dẫn nhất được đề cập ngay từ đầu phóng sự ngắn. Song thông thường để tăng tính hấp dẫn của phóng sự thường các chi tiết sẽ xuất hiện từ hay ít, hay vừa đến hay, ấn tượng mạnh để thu hút sự chú ý của người xem. Sẽ khó thu hút người xem khi xem chi tiết hay nhất rồi đến chi tiết ít hay hơn trong phóng sự 3’, sẽ làm giảm hiệu quả của phóng sự.

 Nếu thực hiện một phóng sự dạng ít hấp dẫn nhất: Công tác chuẩn bị sản xuất vụ Xuân ở một địa phương, sẽ không thành công khi thiếu chi tiết, sẽ chỉ là số liệu chung chung, hình sản xuất chung chung. Nếu quan tâm đến chi tiết, người phóng viên sẽ phải đầu tư khai thác xem năm nay diện tích lúa lai đưa vào cấy tăng hay giảm, vì sao, tìm đến hộ gia đình năm trước chưa cấy lúa lai, năm nay bắt đầu cấy lúa lai và phỏng vấn lý do, quan tâm xem sản xuất vụ Xuân ở địa phương này có gì mới, khác với các địa phương khác. Chính chi tiết khác biệt, chi tiết về cái mới ấy làm nên sức sống của phóng sự.

 Tương tự, trong phóng sự Chung cư liệu có an cư phản ánh về khu chung cư xuống cấp ở một địa phương, nhiều chi tiết được sử dụng một cách có chủ đích. Chi tiết người dân mang theo cuộn giấy vệ sinh đi xe máy đi vệ sinh trở thành chi tiết đáng nhớ nhất của cả phóng sự khi khu chung cư xuống cấp, các nhà vệ sinh công cộng đều hư hỏng. Phóng sự về Thực trạng chất lượng các công trình thủy điện nhỏ là những chi tiết hàng loạt vụ vỡ đập, thiệt hại. Hệ thống bảng biểu thống kê và những hình ảnh tư liệu có sức mạnh rõ rệt trong phóng sự.

 Khi thực hiện một phóng sự về tình trạng hình thành điểm trông giữ xe trái phép ở trước cửa chợ Đông Kinh – Lạng Sơn, điều nhiều phóng viên quan tâm sẽ là bán được bao nhiêu vé giữ xe, quay hình ảnh chung chung bãi đỗ xe. Song nếu biết khai thác chi tiết, nếu biết quan sát thì hình ảnh bộ ấm chén và cái phích nước của 2 người trông xe là chi tiết đáng quan tâm khi làm phóng sự truyền hình. Chi tiết này nói lên rằng điểm trông giữ xe ở đây đang ngang nhiên tồn tại, mỗi ngày những nhân viên trông xe uống hết 2 phích nước pha trà ngay giữa đường cái trước cổng chợ. Bản thân chi tiết sẽ có hiệu quả cao trong phóng sự. Vì thế, muốn có những chi tiết tốt cho phóng sự của mình, phóng viên khi đi tác nghiệp ở cơ sở cần đặc biệt rèn luyện kỹ năng quan sát.

 Cũng liên quan đến việc khai thác chi tiết, trình tự sắp xếp cao trào, kịch tính của phóng sự cũng cần được chú ý theo xu hướng từ thấp đến cao.

  Lời bình trong phóng sự ngắn:

Nếu như tác phẩm phóng sự ngắn truyền hình là chỉnh thể hợp thành từ các yếu tố lời bình, hình ảnh, phỏng vấn, dẫn hiện trường… thì lời bình là một trong những yếu tố cấu thành. Câu hỏi đặt ra là liệu lời bình trong một phóng sự ngắn truyền hình khác gì với lời bình trong một phóng sự trên báo viết. Câu trả lời là khác rất nhiều, khác trước hết ở đặc trưng loại hình báo chí, thậm chí, ngay trong cùng một loại hình báo chí thì giữa tin truyền hình, phóng sự “ dài ”, phim tài liệu truyền hình lời bình cũng có sự khác biệt với lời bình trong phóng sự ngắn.

Trong phóng sự ngắn, lời bình là yếu tố cấu thành. Cả phóng sự là chuỗi các hình ảnh, âm thanh, phỏng vấn, lời bình kể về một câu chuyện trong cuộc sống thì lời bình có vai trò bổ sung cho hình ảnh, giải thích hình ảnh.

  Lời bình là một bài văn không hoàn chỉnh, có những lỗ hổng, được lấp đầy bằng hình ảnh và âm thanh. Có ý kiến cho rằng, nếu chỉ đọc thuần túy lời bình sẽ là một văn bản có nhiều trục trặc, thậm chí khó hiểu. Đơn giản vì nó chỉ là một trong những yếu tố cấu thành phóng sự ngắn mà thôi. Muốn hiểu trọn vẹn cần phải xem hình ảnh và nghe âm thanh. Khi làm được điều này thì mới đích thực trở thành một phóng sự ngắn truyền hình chuẩn mực, điều mà không dễ cũng như không phải phóng viên nào cũng làm được. Muốn làm được đòi hỏi phải có tư duy hình ảnh tốt.

Vì vậy, thông thường sẽ là dựng phóng sự hình ảnh xong mới viết lời bình. Tuy nhiên, khi tác ngiệp với tốc độ ngày càng nhanh chóng, đòi hỏi người phóng viên biên tập cần có tư duy hình ảnh tốt. Thậm chí ngay khi đi quay phim, phóng viên biên tập cần phối hợp tốt với quay phim, yêu cầu những cụm cảnh cơ bản, thậm chí nhìn động tác máy của quay phim phóng viên biên tập cũng có thể nắm rõ quỹ hình ảnh khoảng 70 – 80 %, trên cơ sở đó có thể “ liệu cơm gắp mắm”, viết lời bình tương ứng với quỹ hình ảnh có trong tay, tránh tình trạng khi viết lời bình thì “ hoành tráng”, đến khi dựng hình thì lúng túng vì quỹ hình ảnh hạn hẹp.

 Để có lời bình tốt, bên cạnh tư duy hình ảnh tốt, lời bình cần trong sáng, dễ hiểu, giản dị, tùy từng vấn đề mà có cách viết lời bình phù hợp, sử dụng nhiều kỹ năng khi viết lời bình: hài hước, châm biếm hay nghiêm túc, so sánh, liên tưởng, gợi mở…Có những phóng viên sử dụng thành thục cách viết lời bình câu ngắn, nhẹ nhàng nhưng dí dỏm, làm cho khán giả cười châm biếm trước sự việc mang lại hiệu quả cao cho phóng sự. Và đây thực sự là những phóng viên rất vững về tay nghề, khác với những phóng viên trẻ khi làm phóng sự thường dùng những câu từ, văn phong tỏ ra quan trọng, to tát thậm chí là gay gắt.

Nếu quá chú trọng đến lời bình sẽ dẫn đến quá trau chuốt lời bình. Đọc văn bản trơn tru từ đầu tới cuối dẫn tới dạng phát thanh trám hình. Nếu không chú trọng lời bình mà quá coi trọng hình ảnh sẽ dẫn tới đôi lúc khó hiểu, thiếu sự dẫn dắt, thể hiện rõ ý tưởng của phóng sự. Điều hợp lý nhất là sự kết hợp hữu cơ giữa lời bình và hình ảnh trong một phóng sự ngắn. Hữu cơ có nghĩa rằng không thể hiểu cái này mà không xem cái kia, không thể hiểu lời bình trọn vẹn mà không xem hình ảnh, ngược lại không thể hiểu đầy đủ hình ảnh mà không nghe lời bình. Có những trường hợp phóng sự hay phim tài liệu không lời bình song đây là số ít. Muốn làm như vậy đòi hỏi tay nghề cao và gửi đến khán giả thông điệp rõ ràng nhất.

 Lời bình trong phóng sự ngắn nên dùng câu dạng chủ động và câu ngắn. Có lời bình tốt chưa phải đã hết, còn cần giọng đọc tốt, thể hiện tốt ý tưởng của lời bình: gay gắt, nhẹ nhàng, châm biếm…

 Một điểm chung dễ nhận thấy là hiện nay có nhiều phóng sự ngắn truyền hình đang trong tình trạng đầy ắp lời bình, điều này chứng tỏ phóng viên chưa đầu tư công phu cho phóng sự hoặc hạn chế về tư duy hình ảnh. Khán giả truyền hình chắc chắn sẽ vẫn còn ấn tượng bởi phong cách làm phóng sự ngắn truyền hình của nhà báo Văn Thành ( VTV) bởi lối tư duy hình ảnh đầy sáng tạo và rất riêng có của anh, và khi có câu chuyện hình ảnh tốt, lời bình cũng rất ngắn gọn và sâu sắc. Để có lời bình phù hợp, điều quan trọng là cần nắm chắc quỹ hình ảnh mình có hoặc xem lại kỹ hình ảnh trước khi viết.

(Còn tiếp)

Văn Đồng

Đài PT – TH Thái Nguyên

Read more »